Zawiązana w Barze 29 lutego 1768 roku konfederacja wysunęła hasła walki przeciwko kurateli Rosji, której wojska stacjonowały w Polsce  od czasu bezkrólewia w 1763 roku, oraz usunięcia z tronu traktowanego jako zdrajcy i poplecznika carowej Katarzyny króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego, w tym zniesienia wszystkich ustaw od 1764 (zwł. narzuconego narzuconego przez Rosję na sejmie 1767–1768 równouprawnienia dysydentów), i w swoim "Akcie założenia konfederacji" stanęła w obronie "świętej wiary" i wolności szlacheckiej.  Wśród twórców i założycieli konfederacji barskiej było wielu magnatów, między innymi Józef Pułaski i jego syn Kazimierz, późniejszy bohater wojny o niepodległość, A.S. Krasiński, J. Mniszech, J.K. Potocki, późniejszy marszałek związku wojsk M. Krasiński, zaś do uczestników powstania należeli m.in. karmelita i religijny przywódca powstania ks. Marek Jandołowicz, jezuita ks. Skarga i twórca polskiego hymnu narodowego Józef Wybicki. Konfederacja była raczej symbolicznie wspierana przez Francję, skąd płynęły niewielkie   pieniądze oraz broń i instruktorzy wojskowi, a także początkowo przez Austrię, która pozwalała tworzyć bazy na swoim terytorium, oraz Saksonię, Prusy i przez znajdującą się w stanie wojny z Rosja Turcję.

21 czerwca 1768 roku zostaje wydany w Krakowie pod przewodnictwem marszałka województwa krakowskiego i zarazem stolnika ziemi stężyckiej, akt zawiązania konfederacji krakowskiej, na mocy której ziemia krakowska poparła program związku barskiego. W 1768 roku konfederacja szybko rozprzestrzenia się  na  Małopolskę, Wielkopolskę i Ukrainę, w 1769 roku obejmuje Litwę. Wojska konfederacji, którw walczyły przeciwko regularnym wojskom rosyjskim i królewskim tworzone były spontanicznie i składały się głównie z ochotników szlacheckich, milicji magnackich i żołnierzy chorągwi komputowych.

Walki na Ukrainie trwały od kwietnia 1768 i zakończyły się 20 czerwca zdobyciem Baru i przejściem resztek wojsk konfederackich do Mołdawii. Pod naciskiem wojsk carskich konfederaci barscy po początkowych sukcesach wycofują się przez Mołdawię i Litwę do Korony i Małopolski. Wybuch wojny rosyjsko-tureckiej i wycofanie części wojsk rosyjskich z Polski spowodowało odrodzenie w 1769 konfederacji w Małopolsce i Wielkopolsce. Dochodzi do walk pod Lwowem i Leskiem, na zamku odrzykońskim (tzw. Kamieńcem) koło Krosna, w Samoklęskach, w Dębowcu, a następnie juz w końcowej fazie w Krakowie, Tyńcu i w obronie Czestochowy.

W kwietniu 1769 roku w obozie pod Muszynką powstaje małopolski ośrodek konfederacji barskiej. Region Podkarpacia nabiera jednak szczególnego znaczenia w planach konfederatów od stycznia 1770 roku, kiedy w Preszowie na Słowacji, a następnie w Cieszynie ulokowało się dowództwo powstania. Jako teren szczególnie korzystnie położony i z natury obronny, a ponadto oferujący bezpieczne zaplecze dla przegrupowania wojsk rejon Beskidu Niskiego staje się centrum działań wojennych. W obliczu zwiększonego zagrożenia ze strony rosyjskiej na przestrzeni krótkiego czasu powstaje cały szereg umocnionych obozów konfederatów w okolicy Barwinka, Blechnarki, Czeremchy, Grabu, Izb, Koniecznej, Muszynki i Radoszyc, umożliwiającymi m.in. szybkie porozumiewanie się przy pomocy flag sygnałowych (według tradycji tzw. "Chorągiewka Pułaskiego") pomiędzy Blecharką i Izbami. Zbudowany przez starościca winnickiego Adama Parysa obóz nad Izbami staje sie główną bazą wypadową Kazimierza Pułaskiego, skąd konfederaci organizują dalekie wypady i po stoczonych walkach przygotowują się do kolejnych potyczek.

Sytuacja ulega zdecydowanej zmianie w obliczu zmiany początkowo przychylnej powstaniu postawy Austrii i dojrzewania u obu sąsiadów planów rozbiorów Polski, kiedy z jednej strony korpus generała Esterhazy'ego otrzymuje zadanie kontrolowania konfederatów, a zarazem nie wpuszczania Rosjan na teren Austrii, zaś z drugiej w lipcu 1770 roku w kierunku Beskidu wyrusza ze swoim wojskiem rosyjski generał Drewicz. Momentem zwrotnym staje się bitwa pod Blechnarką. Dochodzi wówczas faktycznie do wspólnej akcji wojsk austriackich i rosyjskich, kiedy Drewicz przekupiwszy austriackiego rotmistrza obchodzi konfederatów od tyłu i zadaje im poważne straty już na terytorium austriackim, niszcząc przy tej okazji obóz nad Blechnarką. Ostateczny cios powstaniu zadaje zajęcie przez wojska rosyjskie 18 sierpnia 1772 roku klasztoru na Jasnej Górze, jako symbolu kultu maryjnego.

Po klęsce tysiące (według szacunków około 5 000) uczestników i sympatyków konfederatów zostaje aresztowanych i zesłanych na Sybir, znaczną liczbę wcielono przymusowo do armii carskiej, pozostali schodzą do podziemi bądź jak Kazimierz Pułaski udaje się na emigrację. Spośród pozostałych  część  konfederatów z Litwy i Podlasia zatrzymuje się - za cichą aprobata władz austriackich w Dębowcu i okolicy, chroniąc się u krewnych bądź żeniąc się i osiedlając na stałe. To chyba nie przypadek, że właśnie w Dębowcu powstaje w 1772 roku najstarsza polska gwardia narodowa, która pod nazwą Gwardii Dębowieckiej pielęgnuje wartości narodowościowe i bierze czynny udział w kolejnych powstaniach narodowych  oraz w Legionach Polskich poczas wojen napoleońskich.  

Sama gwardia z Dębowca chlubnie wpisała sie w tradycję walk narodowo-wyzwoleńczych 19 wieku, a jej członkowie brali udział w powstaniu listopadowym, następnie w powstaniu styczniowym oraz w Legionach Polskich poczas wojen napoleońskich. Jej sztandar z  orłem Polski, szyty srebrną nicią w 1848 roku, a po drugiej stronie z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, został w roku 1863 po powstaniu styczniowym zamurowany w nyży kapliczki "Mikołajka", a następnie owinięty w materiał schowany w zakamarku za wielkim ołtarzem w kościele parfialnym, gdzie znalazł go przypadkowo w roku 1900 tutejszy kościelny Tomasz Kmiecik. W 19 wieku na czele gwardii stali kolejno Jakub Pankiewicz (zm. w r. 1846), nastepnie Wojciech Mastej, Andrzej Watulewicz, Aleksander Sochacki, Tomasz Pawłowski, Jan Pankiewicz, Franciszek Pankiewicz (syn Jana, ur. 1869), Aleksy Mastej, Jan Pankiewicz (syn Józefa), Wojciech Harnecki, Jan Pankiewicz (syn Franciszka).

opracowano m.in. na podstawie tekstów ks. Aleksandra Szerlągowskiego, ks. Jan Zbigniewa Czudry, Andrzeja Dziedzica, Andrzeja Wasiaka, odnośnej literatury przedmiotu i materiałów własnych